Znakowanie i barwienie paliw akcyzowych

Znakowanie i barwienie paliw akcyzowych
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Znakowanie i barwienie paliw jest jednym z elementów systemu podatkowego związanego z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Artykuł porusza kwestie ustawodawstwa europejskiego i polskiego oraz omawia doskonalenie metod wykrywania i oznaczania euromarkera oraz barwników.

System podatkowy jest czynnikiem, który zapewnia odpowiednie wpływy do budżetu i umożliwia funkcjonowanie państwa. W celu zwiększenia dochodów budżetowych niektóre wyroby podlegają opodatkowaniu akcyzą. Akcyza jest podatkiem pośrednim, który nie jest płacony w urzędzie skarbowym, ale przy nabywaniu danego wyrobu lub usługi i jest kosztem finalnego nabywcy. Wyroby, które podlegają akcyzie, to np. produkty energetyczne stosowane do celów napędowych i grzewczych, alkohole, wyroby tytoniowe. W celu wspomożenia funkcjonowania danego sektora gospodarki kraju polityka ekonomiczna państwa dopuszcza stosowanie odpowiednich zwolnień od akcyzy lub obniżenia jej stawek.

Idea barwienia paliw

W krajach UE obowiązują wspólne zasady produkcji, przemieszczania i przechowywania wyrobów akcyzowych oraz wymiaru i sposobu poboru podatku. Stawki akcyzy na poszczególne wyroby są określane indywidualnie przez państwa członkowskie, ale nie mogą być niższe niż ustalone w dyrektywach. W Polsce wspólne zasady opodatkowania obowiązują od 1 maja 2004 r.

Pewne wyroby akcyzowe muszą być oznakowane specjalnymi znakami akcyzy – banderolami. Tak dzieje się z wyrobami tytoniowymi i alkoholowymi. Do paliw nie można zastosować typowego znaku akcyzy, czyli papierowej banderoli. Trzeba innych wyróżników. Takim wyróżnikiem jest właśnie znacznik, czyli płynna substancja chemiczna wprowadzana do paliwa, która nie zmienia jego naturalnej barwy, a może być wykryta za pomocą prostego testu polowego. Testem takim mogą posługiwać się pracownicy policji, celnicy i służby skarbowe. Znacznik ma stanowić „ukryty” dowód, czy paliwo jest wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. Ponadto do paliwa może być dodawany barwnik w celu wizualnego wyróżnienia danego rodzaju paliwa, zwłaszcza gdy paliwa mają zbliżone właściwości fizykochemiczne. Barwnik nadaje żądaną barwę, np. czerwoną, zieloną i daje informację o rodzaju paliwa.

Unormowania prawne

Pierwsza decyzja w sprawie ustanowienia wspólnych reguł znakowania paliw została zapisana w Dyrektywie Rady Państw Unii Europejskiej 95/60/WE z 27.11.1995 r. Wprowadzała ona możliwość znakowania olejów napędowych i nafty, nie określała jednak nazwy związku chemicznego, który mógłby być użyty jako znacznik. Znacznik miał być wybrany dopiero po przeprowadzeniu niezbędnych badań. Podczas dokonywania wyboru produktu brane były pod uwagę takie właściwości, jak: rozpuszczalność w produktach naftowych, stabilność fizyczna i chemiczna, wpływ na zdrowie i środowisko, odporność na usuwanie oraz koszt metod wykrywania. Badania przeprowadzone były we Wspólnym Ośrodku Badawczym Komisji Europejskiej i 14 laboratoriach państw członkowskich UE. Spośród kilku testowanych substancji najlepszą opinię otrzymał Solvent Yellow 124 i to właśnie on został decyzją Komisji Europejskiej 2001/574/WE z 13.02.2001 r. ustanowiony wspólnym znacznikiem skarbowym. Decyzja stanowiła, że Solvent Yellow 124 (SY124) będzie wprowadzony do użytkowania od 1 sierpnia 2002 r., a poziom znakowania ustaliła na nie mniejszy niż 6 mg/l. Solvent Yellow 124 jest powszechnie określany nazwą euromarker.

Planowane przeglądy powyższych unormowań prawnych doprowadziły do wydania kolejnej decyzji: 2003/900/WE z 17.12.2003r., która określiła maksymalny poziom znakowania paliwa na 9 mg/l, argumentując swoje postanowienie potrzebą policzenia fałszywych użyć oznakowanych paliw. Decyzje KE są okresowo weryfikowane. W ramach ostatniego przeprowadzonego przeglądu państwa członkowskie doszły do wniosku, że SY124 spełnia cel przeciwdziałania nielegalnemu wykorzystywaniu olejów mineralnych zwolnionych z podatku lub podlegających obniżonej stawce podatku akcyzowego. Nie zgłoszono też żadnych problemów związanych ze zdrowiem lub ochroną środowiska naturalnego wynikających z jego stosowania. Na tej podstawie KE decyzją nr 2011/544/WE z 16.09.2011 r. podtrzymała wcześniejsze ustalenia odnośnie rodzaju i dozy wybranego euromarkera. Kolejna weryfikacja podjętej decyzji zostanie przeprowadzona najpóźniej do 31.12.2016 r.

Państwa członkowskie mogą stosować własne systemy barwnego wyróżniania produktów akcyzowych, nie ma tu unijnych unormowań prawnych. Rodzaj i ilość barwnika podana jest w przepisach krajowych. W większości państw do optycznego wyróżnienia paliwa stosowany jest barwnik czerwony (Austria, Belgia, Finlandia, Niemcy, Grecja), ale stosowany jest też barwnik niebieski (Francja, Irlandia, Portugalia, Szwecja) lub zielony (Włochy).

W Polsce pierwsze rozporządzenie odnoszące się do identyfikowania paliw akcyzowych dotyczyło barwienia na czerwono olejów przeznaczonych na cele opałowe i ukazało się w sierpniu 1998 r. Rok później został wprowadzony obowiązek znakowania wybranego rodzaju paliwa euromarkerem i dotyczył paliwa wykorzystywanego do celów opałowych. Dopiero później wprowadzono znakowanie paliwa żeglugowego.

Kolejne rozporządzenia wprowadziły do barwienia oleju opałowego dwa barwniki: Solvent Red 164 i Solvent Red 19, a dla paliwa żeglugowego Solvent Blue 35. Rozporządzenie Ministra Finansów z 12.02.2009r. określiło dolną i górną granicę zawartości znacznika w paliwie. Prawidłowo oznaczony wyrób powinien zawierać nie mniej niż 6,0 i nie więcej niż 9,0 mg/l znacznika SY124. Olej opałowy może być zabarwiony na czerwono barwnikiem SR19 w ilości nie mniejszej niż 6,3 mg/l lub barwnikiem SR164 w ilości nie mniejszej niż 6,6 mg/l. Paliwo żeglugowe powinno być zabarwione na kolor zielony barwnikiem SB35 w ilości nie mniejszej niż 6,0 mg/l.

Aktualnie obowiązujące rozporządzenie z 20.08.2010 r. podtrzymuje podane zakresy dozowania znacznika oraz barwników i obejmuje dodatkowo obowiązkiem znakowania i barwienia paliwo żeglugowe stosowane przez polskie siły zbrojne.

Wykrywanie znacznika i barwników

W praktyce rafineryjnej barwienie i znakowanie paliwa odbywa się poprzez dodanie w finalnym etapie produkcji odpowiedniej ilości pakietu zawierającego SY124 oraz żądany barwnik. Składniki te rozpuszczone są w organicznym nośniku. Proporcje pomiędzy ilością SY124 a barwnikiem są ustalane przez producenta danego pakietu w taki sposób, aby paliwo spełniało wymagania rozporządzenia. Poza znakowaniem i barwieniem paliw akcyzowych bardzo ważny jest też proces prawidłowego oznaczania w laboratoriach poszczególnych barwników i znacznika.
Najprostszą metodą wykrywania znacznika jest test polowy, polegający na intensywnym wymieszaniu niewielkiej ilości paliwa z wodnym roztworem kwasu chlorowodorowego i wzrokowej interpretacji barwy fazy wodnej. Czerwone zabarwienie warstwy wodnej wskazuje na możliwość zafałszowania oleju napędowego. Jest to metoda przesiewowa, stosowana przede wszystkim przez służby celne i policję. W przypadku otrzymania niejednoznacznego wyniku testu powinna być pobrana dodatkowa próbka paliwa w celu zbadania zawartości SY124 w wyspecjalizowanym laboratorium.

W pierwszych latach stosowania systemu znakowania paliw metodą powszechnie stosowaną do ilościowego oznaczania SY124 była metoda ekstrakcyjna. Ekstrakcja znacznika odbywała się, podobnie jak w metodzie polowej, za pomocą wodnego roztworu kwasu chlorowodorowego, a wydzielona warstwa wodna poddawana była pomiarowi absorbancji w świetle widzialnym. Niestety, nie można było wyeliminować wpływu naturalnych składników paliwa, np. wielkocząsteczkowych żywic na wielkość mierzonej absorbancji. Składniki te powodowały różowopomarańczowe lub czerwonobrązowe zabarwienie warstwy wodnej, powodując zafałszowanie pomiaru.

Aktualnie do oznaczania znacznika oraz wszystkich trzech barwników wymienionych w rozporządzeniu z 20.08.2011 r. stosowana jest norma PN-C-04426:2013 Metody oznaczania zawartości znacznika oraz czerwonego i niebieskiego barwnika w lekkich olejach opałowych i olejach napędowych. Podaje ona metody oznaczania zawartości znacznika Solvent Yellow 124, barwnika Solvent Red 164 oraz barwnika czerwonego w przeliczeniu na Solvent Red 19 w lekkim oleju opałowym i oleju napędowym oraz zawartości barwnika Solvent Blue 35 w lekkim oleju opałowym oraz oleju napędowym wykorzystywanym do celów żeglugowych.

Norma powstała przy współpracy kliku ośrodków badawczych i laboratoryjnych związanych z przemysłem rafineryjnym, wspieranych przez laboratorium służb celnych. Wprowadziła jednolity system pomiaru znacznika i barwników – dotychczas poszczególne laboratoria stosowały bowiem różne metody pomiaru, opierające się na normie niemieckiej DIN 51426 oraz procedurach podawanych przez producentów pakietów barwiących. Te drugie skierowane były głównie do laboratoriów przyzakładowych, zajmujących się kontrolą jakości produkowanych paliw. Brak było zadowalającej metody oznaczania euromarkera, możliwej do wykorzystania przez niezależne laboratoria. Natomiast norma niemiecka dała podstawy opracowania polskiej procedury oznaczania znacznika SY 124 metodą chromatograficzną. Dzięki wprowadzeniu PN-C-04426 zastosowano jednolite materiały wzorcowe i znormalizowano sposób przygotowania krzywych wzorcowych. Przeprowadzone międzylaboratoryjne badania precyzji, w których uczestniczyło siedem polskich laboratoriów, doprowadziły do wyznaczenia powtarzalności i odtwarzalności przyjętych w normie metod oraz zweryfikowały zakres stosowalności metod.

Norma zawiera trzy procedury badawcze. Najistotniejszą jest chromatograficzna metoda oznaczania zawartości znacznika SY124 i czerwonego barwnika SR19. W metodzie ekstrakcyjnej pewne komponenty paliw zakłócają prawidłowe oznaczanie zawartości znacznika. Metoda chromatograficzna pozwala na wydzielenie z badanej próbki „czystego” znacznika, natomiast wszelkie składniki zanieczyszczające paliwo zatrzymuje żel krzemionkowy. Dzięki temu otrzymuje się wynik wiarygodny, niezakłócony niepożądanymi wpływami. Metoda chromatograficzna znajduje również zastosowanie do oznaczania czerwonego barwnika w przeliczeniu na barwnik Solvent Red 19. Przeliczenie takie jest konieczne, ponieważ z różnych względów, ekonomicznych, ekologicznych czy też technologicznych, producenci pakietów barwiących stosują zamiast barwnika Solvent Red 19 związki pochodne, które określane są mianem zamienników barwnika SR19 (typu SR19).
W PN-C-04426 zastosowany jest wzorcowy barwnik Solvent Red 19.

Pozostałe dwie metody to metody bezpośredniego spektrofotometrycznego oznaczania Solvent Red 164 oraz Solvent Blue 35. Próbkę wprowadza się do kuwety i mierzy absorbancję spektrofotometrem światła widzialnego dla długości fali, przy której występuje jej maksimum. Materiałem odniesienia jest ksylen lub toluen. Następnie oblicza się zawartość barwnika.

Podsumowanie

Znacznik SY 124 i barwniki stanowią swoisty wyróżnik danego produktu. Są zabezpieczeniem przed nieprawidłowym wykorzystywaniem lekkiego oleju opałowego bądź paliwa żeglugowego i czerpaniem nieuzasadnionych zysków ze sprzedaży paliwa obłożonego niższym podatkiem akcyzowym. Wprowadzony przez kraje europejskie system identyfikowania wybranych gatunków paliw przyczynia się do uporządkowania rynku paliw i wpływa na poprawę budżetu państwa. Jest narzędziem pozwalającym kontrolować prawidłowość użycia danego rodzaju paliwa, a przede wszystkim zapobiegać nadużyciom. Istotnym elementem w prowadzonym przez wyspecjalizowane służby procesie kontroli jest posiadanie odpowiedniego narzędzia kontroli, w postaci zaplecza laboratoryjnego oraz zunifikowanej metody badawczej, pozwalającej na prawidłowe oznaczanie euromarkera i towarzyszących mu barwników. Takim narzędziem jest wydana w 2013 r. norma.

Joanna Czarnocka
Przemysłowy Instytut Motoryzacji, Warszawa


LITERATURA
[1] A. Rudd, Marking of Fuel – The EU Makes Slow Progress, European Refining & Marketing, 2002;
[2] T. Linsinger i in., Validation of the Draft Community Reference Method for the determination of Solvent Yellow 124 in gas oil (Euromarker), Institute for Reference Materials and Measurements, European Communities, 2004;
[3] J. Czarnocka, U. Zborowska, Ekonomiczne i ekologiczne aspekty stosowania systemu znakowania paliw akcyzowych, Studia Ecologiae et Bioethicae, t. 7, 2009/2, 73-78;
[4] Rozporządzenie Ministra Finansów z 20.08.2010r. w sprawie znakowania i barwienia wyrobów energetycznych, Dz. U. 2010, nr 157, poz. 1054;
[5] Decyzja wykonawcza Komisji Europejskiej ustanawiająca wspólny znacznik skarbowy olejów napędowych i nafty, 2011/544/UE , Dz.U.UE.L.2011.241.31;
[6] J. Czarnocka, U. Zborowska, A. Kęsik, Znakowanie i barwienie paliw w Unii Europejskiej i Polsce, Chemik 2011, 65, 3, 200-203;
[7] Norma PN-C-04426:2013 Metody oznaczania zawartości znacznika oraz czerwonego i niebieskiego barwnika w lekkich olejach opałowych i olejach napędowych
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (0)

Do artykułu: Znakowanie i barwienie paliw akcyzowych

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!