Konsekwencja i upór: Litwa rozwija strategię suwerenności energetycznej

Konsekwencja i upór: Litwa rozwija strategię suwerenności energetycznej
Fot. Adobe Stock. Data dodania: 20 września 2022

Dalszy rozwój OZE, pełna integracja z rynkiem UE i rozwój nowych technologii zakłada przyjęta w czerwcu br. nowa strategia suwerenności energetycznej Litwy. Ma ona zakończyć proces wychodzenia państwa z uzależnień ery radzieckiej i uczynić rynek energii jednym z najbardziej konkurencyjnych w Europie. Przeszłość i przyszłość polityki energetycznej Litwy pokazuje, jak bardzo opłaca się konsekwencja w realizacji celów.

  • Przyjęta 21 czerwca br. nowa strategia energetyczna Litwy kończy etap wychodzenia z poradzieckiego dziedzictwa i wyznacza ambitne cele na przyszłość.
  • Przez ostatnie 25 lat Litwa konsekwentnie budowała nową filozofię i infrastrukturę energetyczną, która zmieniała jej miejsce na mapie europejskiego rynku energii.
  • Docelowo Wilno nie zadowala się bezpieczeństwem energetycznym, lecz chce mieć sektor energetyczny w pełni niezależny i zdolny do konkurowania na regionalnym rynku energii.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego Litwa odziedziczyła kilka "pereł w koronie", których blask stopniowo zanikał w miarę postępów w budowie nowego państwa: elektrownia jądrowa w Ignalinie, energetyka zsynchronizowana w radzieckim systemie IPS/UPS oraz północne odnogi ropociągu "Przyjaźń" i gazociągu Zorza Polarna, którym gaz płynął z rosyjskiej części ZSRR przez Litwę do Kaliningradu. Z perspektywy czasu jedynym aktywem, które zachowało swą wartość i znaczenie do dzisiaj, jest rafineria w Możejkach, której plany budowy powstały jeszcze w latach 60. XX wieku. Przestawienie sektora transportowego na OZE - co według nowej strategii ma się dokonać do roku 2050 - może jednak odesłać do historii i tę inwestycję.

Czytaj też: Od radzieckiej republiki do strefy euro. Gospodarka Litwy wciąż na fali wznoszącej

"Kamienie u szyi" i "kamienie milowe"

Poradziecka spuścizna litewskiej energetyki okazała się być - choć w różnym stopniu - kołem u szyi litewskiej gospodarki. Uzależnienie od jednego dostawcy i jednego kierunku nie pozwalało na negocjowanie cen, a - jak pamiętamy - sprzedaż Możejek Orlenowi przyniosła trwającą do dzisiaj "awarię" północnej odnogi ropociągu "Przyjaźń".

Elektrownia w Ignalinie, która zapewniała 90 proc. zapotrzebowania na prąd, została wyłączona nie tylko wskutek awarii jednego reaktora, ale przede wszystkim pod naciskiem UE, dla której koniec Ignaliny był ostatnim warunkiem zakończenia negocjacji akcesyjnych z Litwą. Reaktory ignalińskie były podobnego typu, co używane przez elektrownię w Czarnobylu i nie były uważane za bezpieczne według zachodnich norm.
 
Uporanie się z poradzieckim dziedzictwem nie było więc łatwe. Próby budowy nowej elektrowni jądrowej w Wisaginie, aby zastąpić wyłączone moce Ignaliny, spełzły na niczym. Przez wiele lat projekt, którego partnerem miały być także Polska, Łotwa i Estonia, nie mógł nabrać dynamiki, która przekonałaby sąsiadów do wiary w niego, a następnie pozostanie w nim. Ostatecznie EJ Wisagina poległa na politycznym froncie w 2012 r., kiedy w referendum Litwini sprzeciwili się jej budowie. Obecny rząd ostatecznie pogrzebał projekt, który nie został uwzględniony w najnowszej strategii energetycznej.

Konsekwencją tego jest utrzymujący się do dzisiaj, sięgający około 70 procent import energii elektrycznej od sąsiadów, głównie Szwecji, z którą Litwę połączył podmorski kabel (SwedLink). W 2017 roku tą drogą Litwa zaimportowała 30 procent potrzebnej energii elektrycznej.

Z importem ropy z innych niż "Przyjaźń" i Rosja kierunków poradzono sobie, budując terminal do importu w Butyndze, oddany do użytku w 1999 r., bez którego rafineria w Możejkach nie miałaby ekonomicznej racji bytu. Rocznie obiekt pozwala na przyjęcie do 12 mln ton ropy. Wpływać do niego mogą tankowce o maksymalnej wyporności 150 tys. DWT.

Podobny sposób - budowę nowej infrastruktury - zastosowano do rozwiązania problemu uzależnienia od importu gazu. 3 grudnia 2014 r. w Kłajpedzie rozpoczął działalność pływający terminal LNG "Independence", którego właścicielem jest państwowa spółka Klaipedos Nafta. W ciągu 3 lat import gazu z Rosji spadł ze 100 proc. do 54 proc. w 2017 r. Resztę Litwa sprowadza głównie z Norwegii. Co ważne, terminal LNG stał się pierwszym krokiem Litwy do budowy lokalnego hubu, z którego gaz jest sprzedawany dalej, głównie na Łotwę.

Budowa terminalu w Butyndze i Kłajpedzie oraz fiasko EJ w Wisaginie zakończyły pierwszy etap budowy fundamentów pod nową politykę energetyczną. Kolejnym jest integracja rynku Litwy z rynkiem państw ościennych, a w praktyce z całym rynkiem Unii Europejskiej. I wbrew pozorom nie jest to łatwiejszy etap, bo interesy ekonomiczne sąsiadów są często konkurencyjne z litewskimi ambicjami do stania się regionalnym graczem.

Trudy współpracy regionalnej

Bodaj najlepszą ilustracją tego problemu jest desynchronizacja Litwy, Łotwy i Estonii z Rosją (Kaliningrad) i Białorusią. Mimo zgody wszystkich państw bałtyckich w odniesieniu do nie tylko zasadności, ale i konieczności takiego kroku, dyskusje nad projektem trwają już ponad dekadę. Powodem były z jednej strony rozbieżności między Wilnem, które wciąż importuje duże ilości prądu z obwodu kaliningradzkiego, a Rygą i Tallinem. Te dwie ostatnie stolice nie mają presji na szybką desynchronizację, ponieważ nie importują energii z Rosji, a ich sieci służą jedynie do przepływów kołowych dla rosyjskiego prądu. Wilno natomiast nie tylko chce zrezygnować z kupna energii elektrycznej od Rosji, ale obawia się konsekwencji powstania na Białorusi elektrowni jądrowej w Ostrowcu, która w założeniu miała produkować prąd na eksport.

Drugim wyzwaniem związanym z synchronizacją było uzgodnienie, czy proces odłączania od rosyjskiego systemu ma dokonać się za pomocą integracji z Polską, jak chciało Wilno, czy państwami nordyckimi, jak wolał Tallin.

Po latach dyskusji i pod silną presją Komisji Europejskiej bałtycka trójka podjęła decyzję o ostatecznym wyjściu z rosyjskiego pierścienia energetycznego do końca 2025 r. i desynchronizacji przez połączenie z Polską. Pierwsze połączenie LitPolLink o przepustowości 200 MW zostało oddane do użytku w grudniu 2015 r. Drugi etap projektu - połączenie o przepustowości 500 MW - jest w fazie rozmów. Nieoficjalnie wiadomo, że Polska obawia się, że zbyt szybka rozbudowa połączenia umożliwi import do Polski dużych wolumenów energii z państw nordyckich, tym samym podkopując konkurencyjność polskich spółek energetycznych.

Drugim projektem, który ma uczynić z Litwy element europejskiego rynku, jest połączenie gazowe Polska-Litwa (GIPL). W maju 2015 r. projekt otrzymał  wsparcie finansowe Unii Europejskiej w ramach instrumentu "Łącząc Europę" (Connecting Europe Facility, CEF) dla prac planistycznych i projektowych, w tym uzyskania niezbędnych pozwoleń na realizację projektu. Budowa gazociągu pozwalającego na przesył gazu z i do Polski przez Litwę, a dalej do Finlandii, ma się rozpocząć w 2019 r. Budowa potrwa do roku 2022.

OZE: czyli od bezpieczeństwa do niezależności

Historia litewskiej polityki energetycznej ostatnich 25 lat jest w istocie historią kształtowania się nowej litewskiej suwerenności. Polityka Rosji i brak surowców energetycznych były tymi czynnikami decydującymi o ambitnych działaniach, które przyniosły realną dywersyfikację i stworzyły ramy nowoczesnego rynku energii.

Przyjęta w czerwcu nowa Narodowa Strategia Suwerenności Energetycznej (poprzednia obowiązywała od 2012 r.) wyznacza ostatnie etapy transformacji litewskiej energetyki. Przede wszystkim problemem, z którym nie udało się uporać, jest uzależnienie Litwy od importu energii elektrycznej. W warunkach litewskich jedyną realną odpowiedzią jest rozwój OZE, szczególnie farm wiatrowych.

W 2016 roku energia odnawialna na Litwie stanowiła 27,9 proc. całkowitej produkcji energii elektrycznej w kraju. Plany rządu, aby do roku 2020 wytwarzać 23 proc. energii ze źródeł odnawialnych, zostały zrealizowane już w 2014 roku... Z mocą zainstalowaną 178 MW w 2016 r. i średnim zużyciem 1,1 GW Litwa jest państwem członkowskim UE o najwyższym poziomie mocy zainstalowanej w stosunku do zużycia energii.

Nowa strategia idzie dalej: w miarę rozwoju technologii udział energii z OZE będzie wzrastał ze względu na większą liczbę uczestników rynku. W 2020 roku 30 proc. całkowitego krajowego końcowego zużycia energii elektrycznej będzie pochodziło z OZE, w 2030 roku - 45 proc. , a w 2050 roku - 80 proc. OZE ma stać się głównym źródłem energii dla elektroenergetyki, ogrzewania i chłodzenia oraz sektora transportowego.

Strategia przewiduje także, że w ciągu najbliższych pięciu lat Litwa przekształci się z kraju importującego technologie energetyczne w kraj, który rozwija i eksportuje zaawansowane technologie. W tym celu wspierany będzie eksperymentalny i przemysłowy rozwój technologii energetycznych, zostanie utworzone centrum kompetencji w zakresie energii odnawialnej oraz dalej rozwijany będzie potencjał kompetencji zgromadzonych w dziedzinie skroplonego gazu ziemnego.

Kolejnym krokiem ma być energetyka konkurencyjna w skali Europy, a docelowo fundamentem litewskiej energetyki ma być niezależność i zdolność do samopodtrzymywanego rozwoju.

Kolejne kamienie milowe dla rynku energii na Litwie według nowej Strategii...

2020
państwo bezpieczne energetycznie
2035
państwo konkurencyjne energetycznie
2050
państwo niezależne energetycznie
Cele
1. Integracja systemu energetycznego z systemem energetycznym UE
2. Poprawa efektywności energetycznej zużycia energii
3. Zrównoważony i trwały rozwój OZE
4. Optymalizacja i modernizacja sektora energetycznego,
infrastruktura
1. Cena energii w sektorze przemysłowym będzie najniższa w regionie (w porównaniu z innymi krajami bałtyckimi, skandynawskimi i Europy Środkowo-Wschodniej); dla obywateli - zmniejszający się udział wydatków na energię w porównaniu do średnich dochodów
2. Płynne przejście z odnawialnych źródeł energii opartych na paliwach kopalnych na odnawialne źródła energii
1. 80 proc. krajowego zapotrzebowania na energię jest generowane ze źródeł niepowodujących zanieczyszczeń (zerowych emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń powietrza).
2. 100 proc. lokalnej produkcji energii elektrycznej w krajowym zużyciu energii elektrycznej brutto
Zadania
1. Synchronizacja sieci przesyłowych z systemem kontynentalnej Europy
2. Poprawa energetycznej efektywności (realizacja celów UE)
3. Rozwój OZE - skupienie się na rozwoju sektora prosumentów, biomasy i energii wiatrowej, wykorzystanie OZE do ciepłownictwa
4. Budowa połączenia międzysystemowego (GIPL) oraz decyzja odnośnie długoterminowego importu LNG na Litwę
5. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju zdolności produkcyjnych na poziomie lokalnym; po analizie kosztów i korzyści, rozwój elektrowni szczytowo-pompowej w Kroniach (Kruonis)
 1. Poprawa efektywności energetycznej (energochłonność nie przekroczy średniej UE)
2. Rozwój OZE - skoncentrowanie się na rozwoju prosumentów i energii wiatrowej oraz dalsze wykorzystanie OZE do produkcji ciepła w ciepłownictwie miejskim poprzez instalację efektywnych elektrociepłowni na biomasę
3. Stosowanie paliw alternatywnych w sektorze transportu i jego elektryfikacja
4. Ustanowienie niezbędnych warunków dla rozwoju czystych metod wytwarzania energii. Rozwój małych i średnich jednostek wytwórczych dla produkcji energii lokalnej.
 1. Zakończenie tworzenia warunków niezbędnych do rozwoju czystych metod wytwarzania energii
2. Rozwój skutecznych i czystych technologii produkcji, dostaw, magazynowania/akumulacji energii oraz jej zużycia
źródło: National Independence Energy Strategy of Lithuania
×

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU JEST DOSTĘPNA DLA SUBSKRYBENTÓW STREFY PREMIUM PORTALU WNP.PL

lub poznaj nasze plany abonamentowe i wybierz odpowiedni dla siebie. Nie masz konta? Kliknij i załóż konto!

  • Litwa

    Przelicz walutę
  • euro (EUR)

  • 4,319 złoty (PLN)

    1 EUR, 1,085 USD

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu

Podaj poprawny adres e-mail
W związku z bezpłatną subskrypcją zgadzam się na otrzymywanie na podany adres email informacji handlowych.
Informujemy, że dane przekazane w związku z zamówieniem newslettera będą przetwarzane zgodnie z Polityką Prywatności PTWP Online Sp. z o.o.

Usługa zostanie uruchomiania po kliknięciu w link aktywacyjny przesłany na podany adres email.

W każdej chwili możesz zrezygnować z otrzymywania newslettera i innych informacji.
Musisz zaznaczyć wymaganą zgodę

KOMENTARZE (4)

Do artykułu: Konsekwencja i upór: Litwa rozwija strategię suwerenności energetycznej

NEWSLETTER

Zamów newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu.

Polityka prywatności portali Grupy PTWP

Logowanie

Dla subskrybentów naszych usług (Strefa Premium, newslettery) oraz uczestników konferencji ogranizowanych przez Grupę PTWP

Nie pamiętasz hasła?

Nie masz jeszcze konta? Kliknij i zarejestruj się teraz!